Over tijd, reizen en snelheid.

Coll. 'de Franse verleiding'.

Al in 1955 kwam H.J.A. er aan toe om over het fenomeen 'Geen tijd' te schrijven en,
natuurlijk, in zijn karakteristieke stijl: skeptisch beschouwend:

--------

- Laten we een afspraak maken;
- Best. Laat eens zien. Deze week is vol. Volgende week vrijdagmiddag?
- Bezet. De week daarop?
- Goed. Ik heb nog openstaan maandagochtend. Daarna pas weer donderdag en vrijdagavond na negenen.
- Nee, maandag commissarissen, dinsdag een bonte reeks, woensdag en de rest van de week Londen, Liverpool, Manchester.
- De daarop volgende week dan. Meteen maar maandag 9 uur 's ochtends?
- Best, maar kwart voor tien heb ik weer een bespreking.

-------

"Ziedaar de materialisering van het grote probleem dat catastrofale vormen aanneemt of al heeft aangenomen:
de terreur van de tijd, de agenda-slavernij, het voortvliegende, steeds korter lijkende leven. Zó nieuwjaar - zó oudejaar.

-

Dat was vroeger anders. Vroeger - dienstboden, linnenkamers, hoge hoeden, ganzeveders en diligences.
Hoe komt deze verandering, deze voortdurende aanslag op de geestelijke en lichamelijke gezondheid,
de gezinsrust, de echtelijke harmonie? En wat ware er tegen te doen?"

------------------------------

Twee jaar later, in 1957, kwam H.J.A. met een beschouwing over wat de goede kant van de medaille zou dienen te zijn, over 'Vakantie', met als ondertitel 'Over zakelijke en onzakelijke kanten van de moderne volksverhuizing'. En wéér is H.J.A. skeptisch beschouwend en dat spat er op de binnenflap al vanaf:

Coll. 'de Franse verleiding'.

"Waarom gaat men op vakantie? Waarschijnlijk zijn er honderden redenen te geven, maar één daarvan ligt aan alle andere ten grondslag.
Men gaat op vakantie omdat men geen lust meer heeft tot werken en eindelijk de kans krijgt aan de uitputtende banaliteit van het dagelijks leven te ontsnappen. Het is een reden die over het algemeen niet als geheel respectabel wordt beschouwd. Want in onze beschaving adelt de arbeid, is ledigheid des duivels oorkusen, prijst men de nijvere bijen en gaat men tot de mieren om wijs te worden.

De hedendaagse maatschappij vertoont talrijke ongerijmde aspecten; het vakantiewezen behoort daartoe. Velen komen zo doodmoe van vakantie terug, dat ze dringend vakantie nodig hebben: de ogen stekend, de benen stram van het rijden, de oren nog tuitend, de longen vol gassen en dampen. Hier is iets mis (-)."

----------------------

Kortom .een studie naar het volgens Hofland hilarische en niet zelden deerniswekkende vakantieritueel dat toen nog nog maar in haar 'massa'-kinderschoenen stond, de tijd van 'S', terwijl we ons nu - afgezien van de corona Sperrzeit - in maat 'XXL' voortbewegen.

H.J.A. Hofland refereerde 'en passant' aan de diligence, een werkelijkheid waar rond 1955 nog maar weinigen herinnering aan hadden. Van kar tot postkoets, van diligence naar trein: ik neem u mee terug naar vervlogen jaren.met één van de paerlen van 'de Franse verleiding' in de hand.

Coll. 'de Franse verleiding'.

Met Mr. A. W. Engelen, Naar Parijs, Havre en Tours in den zomer van 1847. Te Groningen, bij W. van Woekeren, 1848 zitten we midden in een transportrevolutie die zo vanaf 1830 in West-Europa op gang kwam.

Illustratief daartoe zijn de openingszinnen van A.W. Engelen:

"Ik heb mijn wandelstaf voor het oogenblik ter zijde gelegd: wel niet met het bepaalde oogmerk, om te beproeven, hoe men de verste afstanden in den korts mogelijken tijd kan afleggen - eene proefneming, welk ieder nieuw jaar nieuwe en meer verbazende uitkomsten oplevert - maar toch met eene snelheid,, die weinig bestaanbaar is met mijne meest gewone manier van reizen, een einds wegs in den vreemde door te dringen. Het was mijn plan, om een vlugtig stoomtogtje naar Parijs te ondernemen, en de vandaar uitgaande spoorweglinie te volgen, in eene zuidwestelijke rigting, tot waar zij den reiziger plotseling begeeft, hare verdere voltooijing door het midden en zuiden van Frankrijk te gemoet ziende; en noordwestwaarts, tot waar zij aan het kanaal stuit. (-)

Een der booten van de Rijn- en IJsselmaatschappij bragt mij herwaarts. (-) Men beschrijft dit gedeelte van de Rijnvaart over het algemeen als zeer vervelend en zelfs verklaarde voorstanders van het reizen met de stoombooten geven niet zelden de voorkeur aan den korteren weg over land, schoon ook daarmede een ongemakkelijke nacht in de diligence gepaard gaat."

'Den korteren weg'? In die tijd vanuit Nederland boven de grote rivieren in één nachtje diligence naar Parijs !? Dat zat er wis en waarachtig niet in, daar stonden minstens vijf, zes dagen voor. Welk traject had Van Engelen dan in godsnaam wel niet voor ogen om uiteindelijk in Parijs te geraken?

Via Keulen nota bene zo blijkt !, "nog de meest katholijke stad van Duitschland, ja misschien van geheel het westelijke Europa".

Door ging de reis en wat kon na Keulen nou z'n volgende tussenstop op weg naar Parijs zijn?

"Meer dan eenmaal heb ik in vroegeren tijd een lang gerekten en onaangename nacht in de coupé der diligence van Keulen naar Aken doorwaakt. Thans legt men dien weg in ruim twee en half uur af..(Ik) beklom in den vroegen morgen een der redelijk wèl ingerigte char à banc, teneinde op deze wijze mijne reis tot Brussel voort te zetten. Men komt aldaar tijdig genoeg aan, om, des verkiezende, met den nachttrein naar Parijs te vertrekken, en die stad alzoo, ruim twintig uren nadat men Keulen verlaten heeft, te bereiken. Het is echter een vermoeijende toer, dien wij buiten volstrekte noodzakelijkheid aan niemand zouden aanraden. Want men zal mij gaarne toestemmen, dat een wat langdurige rid in de stoomwagens oneindig afmattender is dan in een gewoon rijtuig.(-)

Het was omstreeks acht uren nadat wij Keulen verlaten hadden, toen wij bij het noorderstationsgebouw te Brussel, dat een eindwegs binnen de stad gelegen is, aankwamen. (-) Tweemalen in de vier-en-twintig uren vertrekken des zomers treinen van Brussel naar Parijs en van Parijs naar Brussel, in regtstreeksche verbinding tusschen beide steden.(-)

Deze rijtuigen zijn zeer goed ingerigt, en die van de tweede klasse althans beter dan bij ons en in Duitschland. Verlangt men zich nog meer op zijn gemak te zetten, dan kan men tegen betaling van vijf-en-veertig franken eene plaats in de Coupé nemen, die het voorkomen van een klein net ingerigte salon heeft.(-)

Het zuider stationsgebouw te Brussel is mede binnen de stad, doch onderscheidt zich even min als dat van den noorder spoorweg, waarmede het door een langs de Boulevards loopend spoor verenigd is, in geenen delen door zijn fraaiheid. De stations onzer spoorwegen winnen het te dien opzigte zeer ver van die der Duitsche, Belgische en ook van de meeste Fransche wegen. Slechts Mechelen en Parijs maken een zeer gunstige uitzondering." (-)

Het eerste Gare du Nord dat op 14 juni 1846 officieel werd geopend.
Let op het nog goeddeels maagdelijke achterland
met de ooit groene 'Butte Montmartre' van ver voor
de tijd van Aristide Bruand en ook van Vincent van Gogh.

Waar Van Engelen de reden van z'n aanprijzen van Nederlandse spoorwegstations vandaan haalde blijft vooralsnog niet traceerbaar. In de eerste plaats waren het er simpelweg niet veel, want qua spooraanleg betreft sukkelde Nederland met haar 'Jan Salie-geest' duidelijk achter haar buren aan en in de tweede plaats zijn er vooralsnog geen beelden van die eerste Nederlandse spoorwegstations op te roepen. Het nu nog 'te betreden' van het wonderschone station van Haarlem dateert van 1908 en een oudste afbeelding van één van de oudste volwaardige stations betreft die van Valkenburg uit 1853. Toerisme ......? Ongetwijfeld, maar mèt enige 'standing'. En dat mag ik wel.

Station Valkenburg, nu nog, in grote lijnen wellicht. 't Grote geld en afgestudeerde Wageningers hebben, naar ik hoop, vooralsnog niet de macht op weten te brengen om dit 'prachtpaleis' naar de verdoemenis te helpen. Een uitslaande, alles verwoestende brand binnenkort?

Hieronder een afbeelding van het Parijse Gare du Nord, wonderlijk genoeg het grootste station van Parijs. Een eerste gebouw kwam tot stand in 1846, maar in 1861 - ik kan het niet anders verwoorden - 'verrees' het nieuwe Gare du Nord, ontworpen en herbouwd door de architecte Jacques Hittorf in een neo-classisistische stijl met een indrukwekkenden, majesteuze façade, versierd met 23 beelden, gerealiseerd door beroemde kunstenaars. Intrigerend was en blijft de vraag waarom het Parijse 'Noord Station nou zo veel belangrijker was en is dan bijvoorbeeld het op het zuiden gerichte Gare de Lyon. Afin en enfin, daar komt ik ook nog wel achter. Maar zeker is dat als je de rue de Dunkerque oversteekt, jij je vrije brasserie-tafeltje vindt (de choucroûte valt trouwens aan te bevelen, zuurkool dus) en je rolkoffer even laat voor wat dat ding is, je laptop tussen je benen hebt geklemd en de hedendaagse clochards in de vuilnisbakken ziet graaien voor enkele resten 'patatje oorlog', dan keer je je blik af, wilt er niet aan denken en bereidt je alweer voor op je nieuwe etappe.

Noodgedwongen, maar wat heet 'nood', hebben we 'haast' soms ?, keren we terug naar het reisverhaal van Mr. A. W. Engelen, Parijs moest immers 'gehaald' worden.:

"De uiterste grensplaats is Quievrain (-) Bij het laatstgenoemde station vertoonen zich dan ook de Fransche Douanes; doch dewijl de voor Parijs bestemde passagiersgoederen eerst dààr terstede nagezien worden, zoo lieten ons deze heeren voor het tegenwoordige ongehinderd voorbij trekken. Wat mij echter zeer verwonderde was, dat zich geen gensd'armes of soortgelijke lastige personaadjes vertoonden, om maar de passen der reizigers te vragen. Vroegere ondervinding toch had mij geleerd, dat deze in Frankrijk den vreemdeling onophoudelijk op de hielen zaten. De spoorwegen hebben echter, zoo het schijnt, ook hierin eene gunstige verandering te weeg gebragt: geen sterveling werd om zijne papieren gemoeid, en zelfs in Parijs was niemand onbescheiden genoeg mij naar de mijne te vragen.(-)

Het was ruim zes uur; en wij hadden dus, niettegenstaande het herhaald oponthoud aan gene zijde der Fransche grenzen, den geheelen afstand tusschen Parijs en Brussel, die door de groote krommingen van den weg driehonderd en zeventig kilometers, of ruim twee-en-negentig Fransche mijlen bedraagt, in omstreeks tien uren afgelegd."